Tại sao Việt Nam vẫn cần năng lượng hạt nhân?

Trong bối cảnh toàn cầu đang nỗ lực chống biến đổi khí hậu và đảm bảo an ninh năng lượng, năng lượng hạt nhân một lần nữa trở thành một chủ đề nóng. Tại Việt Nam, sau quyết định tạm dừng vào năm 2016, Chính phủ đang có những động thái mạnh mẽ cho thấy sự quay trở lại với con đường phát triển điện hạt nhân.

Trong chuyến thăm và làm việc tại Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam gần đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh: “Đối với Việt Nam, phát triển năng lượng nguyên tử không chỉ là một lựa chọn, mà còn là yêu cầu tất yếu, mang tính chiến lược”. Vậy đâu là những lý do cốt lõi đằng sau sự thay đổi chiến lược quan trọng này?

I. 3 lý do cốt lõi thúc đẩy năng lượng hạt nhân

1. An ninh năng lượng và tăng trưởng kinh tế

Việt Nam đang trong giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa mạnh mẽ, kéo theo nhu cầu điện năng tăng vọt. Tình trạng thiếu điện nghiêm trọng ở miền Bắc vào mùa hè năm 2023, buộc các tập đoàn lớn như Samsung, Foxconn phải tạm ngưng sản xuất, là một lời cảnh tỉnh đắt giá về sự mong manh của an ninh năng lượng.

Năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió tuy sạch nhưng lại không ổn định và phụ thuộc vào thời tiết. Thủy điện thì ngày càng dễ bị tổn thương do hạn hán. Trong bối cảnh đó, điện hạt nhân nổi lên như một giải pháp lý tưởng để cung cấp phụ tải nền: một nguồn điện công suất lớn, hoạt động ổn định 24/7 với hệ số công suất trên 90%, đảm bảo dòng điện không bị gián đoạn cho các hoạt động sản xuất và sinh hoạt.

2. Cam kết khí hậu Net-Zero vào năm 2050

Tại hội nghị COP26, Việt Nam đã đưa ra cam kết mạnh mẽ về việc đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050. Để thực hiện được mục tiêu này, việc giảm phụ thuộc vào nhiệt điện than – nguồn đang chiếm tỷ trọng lớn trong cơ cấu điện năng – là yêu cầu bắt buộc.

Năng lượng hạt nhân, với quy trình sản xuất điện không phát thải khí nhà kính, là một công cụ khử carbon triệt để. Nó cung cấp một nguồn năng lượng sạch và quy mô lớn, là mảnh ghép hoàn hảo để thay thế dần nhiệt điện than và hiện thực hóa các mục tiêu khí hậu.

3. Bổ trợ hoàn hảo cho năng lượng tái tạo

Nhiều người cho rằng năng lượng tái tạo và năng lượng hạt nhân đối đầu nhau, nhưng thực tế chúng lại bổ trợ cho nhau. Khi trời không nắng, gió không thổi, các nhà máy điện hạt nhân vẫn hoạt động ổn định, đóng vai trò “trụ cột” giữ cho lưới điện không bị sụp đổ. Sự kết hợp giữa một nguồn ổn định (hạt nhân) và các nguồn biến đổi (tái tạo) tạo ra một hệ thống điện vừa xanh, vừa vững chắc.

II. Giải tỏa những lo ngại cố hữu

Công chúng thường có ba lo ngại chính về điện hạt nhân. Tuy nhiên, với công nghệ hiện đại, những vấn đề này đang dần được giải quyết.

• Về an toàn và tai nạn: Các sự cố như Chernobyl hay Fukushima đã để lại những bài học sâu sắc. Tuy nhiên, các thế hệ lò phản ứng mới hiện nay (thế hệ III+, IV) và đặc biệt là công nghệ lò phản ứng module nhỏ (SMRs) có các hệ thống an toàn thụ động, gần như loại bỏ hoàn toàn nguy cơ xảy ra sự cố tan chảy lõi. TBT Tô Lâm cũng đã nhấn mạnh, nguyên tắc bất biến là “an toàn tuyệt đối là trên hết”.
• Về xử lý chất thải phóng xạ: Đây không còn là vấn đề công nghệ không thể giải quyết. Nhiều quốc gia như Phần Lan đã xây dựng thành công các kho chứa chất thải hạt nhân vĩnh viễn trong các tầng địa chất sâu và ổn định, đảm bảo an toàn trong hàng trăm nghìn năm.
• Về chi phí: Dù chi phí đầu tư ban đầu rất lớn, nhưng chi phí vận hành của nhà máy điện hạt nhân lại tương đối thấp và ổn định do không phụ thuộc vào giá nhiên liệu hóa thạch biến động. Với vòng đời hoạt động lên tới 60-80 năm, đây là một khoản đầu tư dài hạn cho an ninh năng lượng.

III. Những thách thức lớn phía trước cho Việt Nam

Dù quyết tâm chính trị là rất lớn, con đường phát triển điện hạt nhân của Việt Nam vẫn còn nhiều thách thức:

• Nguồn nhân lực chất lượng cao: Sau khi tạm dừng chương trình vào năm 2016, Việt Nam đang đối mặt với tình trạng thiếu hụt các chuyên gia, kỹ sư và kỹ thuật viên trong lĩnh vực hạt nhân. Việc xây dựng lại đội ngũ này đòi hỏi thời gian và nguồn lực.
• Tiến độ thực tế: Mục tiêu hoàn thành các nhà máy đầu tiên vào khoảng năm 2030 được xem là rất tham vọng. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy các dự án điện hạt nhân thường kéo dài từ 10-15 năm hoặc hơn.
• Bài toán tài chính: Chi phí hàng chục tỷ USD cho một dự án là một gánh nặng lớn cho ngân sách quốc gia, đòi hỏi các cơ chế tài chính đặc thù và sự tham gia của các đối tác quốc tế.
• Xây dựng khung pháp lý và niềm tin công chúng: Cần có một khung pháp lý hoàn chỉnh, một cơ quan quản lý độc lập và đủ năng lực, cùng với việc truyền thông minh bạch để xây dựng sự đồng thuận và tin tưởng trong xã hội.

Đầu tư vào năng lượng hạt nhân không chỉ mang lại nguồn điện. Nó còn thúc đẩy sự phát triển của một hệ sinh thái khoa học công nghệ cao, với các ứng dụng hòa bình trong nhiều lĩnh vực khác:

• Y tế: Chẩn đoán và điều trị ung thư.
• Nông nghiệp: Tạo ra các giống cây trồng đột biến có năng suất cao, kháng sâu bệnh.
• Công nghiệp: Kiểm tra không phá hủy các vật liệu, công trình.
• Môi trường: Quản lý tài nguyên nước, đánh giá ô nhiễm.

Việc Việt Nam quay trở lại với năng lượng hạt nhân là một bước đi chiến lược, được thúc đẩy bởi các yêu cầu cấp bách về an ninh năng lượng, tăng trưởng kinh tế và cam kết bảo vệ môi trường. Dù con đường phía trước còn nhiều chông gai, nhưng với quyết tâm chính trị mạnh mẽ và sự hợp tác quốc tế, năng lượng hạt nhân hứa hẹn sẽ trở thành một trụ cột quan trọng, đảm bảo một tương lai phát triển bền vững và thịnh vượng cho đất nước.