Bao lâu thì phải kiểm tra lại các thiết bị bảo hộ an toàn điện?

Việc lắp đặt, bảo trì và sữa chữa hệ thống điện thường tiềm ẩn nguy hiểm tính mạng như khả năng bị điện giật hoặc hồ quang điện. Hàng năm vẫn xảy ra rất nhiều tai nạn trong lắp đặt điện, phần lớn là do các kỹ sư điện không tuân thủ các yêu cầu về an toàn lao động, đặc biệt là sử dụng không đúng phương tiện bảo hộ. Vì vậy, điều rất quan trọng là phải hiểu và có thể sử dụng đúng cách các thiết bị bảo vệ điện khi làm việc trên các thiết bị điện.

Thiết bị bảo hộ an toàn điện được hiểu đơn giản là những thiết bị, dụng cụ lao động cần thiết dành cho các kỹ sư điện khi họ lắp đặt, sửa chữa, bảo trì hệ thống điện. Các thiết bị bảo hộ có thể là găng tay cách điện, giày cách điện, đồng hồ đo, mũ, dụng cụ cầm tay cách điện, thảm cách điện và nhiều thiết bị khác. Để đảm bảo sự an toàn cho kỹ sư điện khi sử dụng các thiết bị bảo hộ này, chúng cần phải được kiểm tra mức độ an toàn thường xuyên vì nếu có hư hại trên thiết bị đều có thể dẫn đến hậu quả rất nghiêm trọng. Vậy thời gian cần kiểm tra lại độ an toàn của các thiết bị ấy là bao lâu?

I. Các thiết bị bảo hộ an toàn điện

Thiết bị bảo vệ an toàn điện bao gồm thiết bị cơ bản và thiết bị bổ sung, chúng thường được làm một phần hoặc hoàn toàn từ vật liệu cách điện như cao su, sứ, gỗ có tẩm chất đặc biệt). Trong đó thiết bị cơ bản có thể cách điện khi chạm vào các bộ phận mang điện, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho kỹ sư điện, còn thiết bị bổ sung có cách điện yếu và không đảm bảo an toàn cho kỹ sư điện nên chúng chỉ được sử dụng kết hợp cùng thiết bị chính để nâng cao mức độ bảo vệ.

1. Phân loại thiết bị bảo hộ theo điện áp

1.1. Thiết bị bảo vệ khi điện áp làm việc < 1kV

1. Các thiết bị bảo vệ cách điện cơ bản bao gồm:
   
   • Găng tay điện môi;
   • Đồng hồ đo điện áp;
   • Kìm cách điện;
   • Các loại thanh cách điện;
   • Kẹp điện;
   • Dụng cụ sửa ống nước và lắp ráp có tay cầm cách điện.
2. Thiết bị bảo vệ cách điện bổ sung bao gồm:
   
   • Ủng cách điện;
   • Thảm cách điện;
   • Giá đỡ cách điện;
   • Mũ, lớp lót cách điện;
   • Thang bằng sợi thủy tinh cách điện.

1.2. Thiết bị bảo vệ khi điện áp làm việc > 1kV

1. Thiết bị bảo vệ cơ bản gồm:
   
   • Các loại thanh cách điện;
   • Kìm cách điện;
   • Các thiết bị và dụng cụ đảm bảo an toàn cho công việc trong quá trình đo và thử nghiệm trong hệ thống lắp đặt điện (như đồng hồ đo điện áp để kiểm tra sự trùng pha, kẹp điện…);
   • Thiết bị bảo vệ đặc biệt, thiết bị cách điện và thiết bị làm việc dưới điện áp trong hệ thống lắp đặt điện có điện áp từ 110 kV trở lên (trừ thanh lắp pha).
2. Thiết bị bảo vệ cách điện bổ sung:
   • Găng tay cách điện;
   • Ủng cách điện;
   • Thảm cách điện;
   • Giá đỡ cách điện;
   • Mũ và lớp lót cách điện;
   • Thang bằng sợi thủy tinh cách điện.

2. Chi tiết các thiết bị cơ bản

2.1. Găng tay cách điện

Găng tay cách điện đóng vai trò là phương tiện bảo hộ chính giúp bảo vệ kỹ sư điện không bị điện giật khi lắp đặt điện < 1kV và cũng là thiết bị bổ sung trong lắp đặt điện >1kV. Bạn chỉ có thể sử dụng găng tay khi khô hoàn toàn, chúng cần phải được sấy khô nếu bảo quản ở nơi có độ ẩm cao.

Trước khi sử dụng, ngoài việc kiểm tra bên ngoài và kiểm tra định kỳ thì cần phải quan sát xem chúng có bị thủng hay không. Cách kiểm tra là xoắn chúng từ mép cổ tay về phía các đầu ngón tay, chiếc găng tay phải phồng lên và khi bạn ấn vào, nếu có chỗ thủng thì không khí sẽ bị xì ra ở chỗ đó.

2.2. Kìm cách điện

Kìm cách điện được sử dụng để thay thế cầu chì là chính, kết hợp với găng tay cách điện nếu làm việc ở điện áp < 1kV. Nếu làm việc ở điện áp > 1kV thì cần sử dụng thêm găng tay và kính mắt hoặc khẩu trang làm phương tiện bảo vệ bổ sung. Dù vậy, khi thay thế cầu chì thì phải ngắt tải trước, trừ trường hợp là cầu chì của những mạng điện không có thiết bị chuyển mạch.

2.3. Đồng hồ đo điện áp

Bộ chỉ báo điện áp được sử dụng trong lắp đặt điện để kiểm tra có điện trên các bộ phận mang điện hay không. Việc kiểm tra phải được thực hiện cẩn thận để tránh sự chồng chéo giữa các pha hoặc một trong các pha trên các cấu trúc kim loại nối đất khác của thiết bị đóng cắt. Bạn cũng cần chú ý đến các tính năng hoạt động của từng loại đồng hồ chỉ báo, ví dụ nếu chỉ báo là loại xung thì nó có độ trễ nhất định.

Khi lắp đặt điện > 1kV, máy dò điện áp có thể được sử dụng như thiết bị bổ sung.

2.4. Thanh cách điện

Tùy thuộc vào thiết kế, thanh cách điện có thể được dùng để lắp đặt nối đất bảo vệ, thực hiện các thao tác với thiết bị chuyển mạch, lắp đặt miếng cách điện, thay cầu chì và thực hiện các phép đo… Một số loại thanh cách điện cần phải được nối đất trước khi sử dụng.

2.5. Giày cách điện

Ủng cách điện được thiết kế để bảo vệ con người khỏi bị điện giật trong khu vực có dòng điện ngắn mạch nối đất – hay còn gọi là điện áp bước. Trước khi sử dụng, dụng cụ này cần phải được kiểm tra cẩn thận xem có bị thủng và hư hỏng nhìn thấy hay không còn khi sử dụng thì phải di chuyển cẩn thận để tránh bị thủng.

2.6. Dụng cụ cầm tay có bộ phận cách điện

Các dụng cụ cầm tay có tay cầm cách điện (tuốc nơ vít, kìm, dao cắt bên, kìm, cờ lê..) đóng vai trò là thiết bị bảo vệ điện chính khi thực hiện công việc lắp đặt điện < 1kV mà không cần ngắt điện, nhưng kỹ sư điện vẫn phải cách điện với đất (hoặc sàn) bằng cách dùng thảm cách điện hoặc ủng cách điện. Đối với hệ thống điện > 1kV, các dụng cụ cầm tay này không đảm bảo an toàn nên trước khi làm việc thì phải ngắt điện, lắp đặt hàng rào bảo vệ…

Tóm lại, cần lưu ý là ngoài kiến thức và khả năng sử dụng đúng các thiết bị bảo vệ ở trên khi làm việc thì quy trình làm việc chính xác, cẩn thận là rất quan trọng để tránh sai sót và tạo ra các tình huống nguy hiểm, nếu không thì các thiết bị trên không thể bảo vệ con người tuyệt đối khỏi những tình huống nguy hiểm: Đơn giản như thiết bị chuyển mạch sai, thao tác không chính xác và các lỗi khác đều có thể dẫn đến tai nạn.

3. Một số lưu ý khác

1. Các thiết bị bảo vệ ở trên chỉ mang lại công dụng cách điện hiệu quả khi chúng khô hoàn toàn, tránh sử dụng các thiết bị đã tiếp xúc với hơi ẩm (mưa phùn, mưa, sương giá, tuyết).
2. Cần giữ chúng trong tình trạng sạch sẽ, nhất là găng tay cách điện, giày vì chỉ cần chất lỏng dính trên bề mặt của chúng là sẽ không sử dụng được.
3. Cuối cùng là mỗi thiết bị đều được thiết kế để hoạt động ở một mức điện áp nhất định ghi trên bề mặt, nhưng giá trị này có thể khác với giá trị điện áp thực sự mà nó có thể bảo vệ cho bạn.

II. Thời gian kiểm tra định kỳ các thiết bị này

1. Găng tay cách điện: Cần được thử nghiệm cách điện ở điện áp cao cứ 6 tháng/ lần. Nếu găng tay bị rách nhỏ hoặc hư hỏng thì gần như chúng sẽ không còn giá trị sử dụng, còn nếu trong quá trình sử dụng mà bị hư hại không đáng kể thì vẫn sẽ được đem đi kiểm tra định kỳ trước thời hạn 6 tháng nhằm xác định khả năng sử dụng của chúng còn hay mất. Ngoài ra, trước mỗi lần sử dụng găng tay cách điện đều phải kiểm tra độ kín của bề mặt, tức là không có vết thủng nào.
2. Giày cách điện: Thời gian thử nghiệm đối với giày cách điện là 1 năm/ lần. Nếu phát hiện thấy có hư hỏng nhìn thấy được thì cần gửi đi kiểm tra đột xuất để xác định có thể sử dụng tiếp hay không.
3. Đồng hồ đo điện áp, ampe kìm và que đo: Đồng hồ điện áp (bao gồm cả đèn báo kiểm tra pha), kẹp và que đo dòng điện, điện áp và công suất, đèn báo hư hỏng dây cáp đều cần được kiểm tra mỗi năm một lần. Trước khi sử dụng, nó cần được kiểm tra tính toàn vẹn và khả năng hoạt động. Nếu phát hiện thấy hư hỏng có thể nhìn thấy ở các bộ phận cách điện hoặc khi có trục trặc, các thiết bị bảo vệ này cần được đưa đi sửa chữa ngay.
4. Thanh, kẹp, que cách điện có cấp điện áp đến và trên 1kV được thử nghiệm 2 năm/ lần. Ở cùng tần số, các thanh này sẽ được thử nghiệm để lắp đặt nối đất di động cho các hệ thống có cấp điện áp 110 kV trở lên. Các thanh cách điện để lắp đặt nối đất trên thiết bị có điện áp < 35 kV thì không phải kiểm tra định kỳ. Sự phù hợp để sử dụng tiếp hay không được xác định bằng cách kiểm tra trực quan xem có hư hỏng hay không.
5. Mũ, vỏ, dụng cụ cầm tay cách điện được kiểm tra 1 năm /lần. Trước khi làm việc thì cần kiểm tra định kỳ tính toàn vẹn của phương tiện này.
6. Thảm cách điện bằng cao su và các giá đỡ cách điện khác thì không phải kiểm tra định kỳ, chỉ cần đảm bảo chúng trong điều kiện không có độ ẩm, ô nhiễm.

Để đảm bảo các thiết bị bảo hộ luôn được kiểm tra và sẵn sàng sử dụng thì phải được ghi chép và kiểm tra định kỳ kết quả thông qua một nhật ký đặc biệt, trong đó ghi lại số lượng tồn kho của mỗi thiết bị bảo vệ, bộ phận được giao thiết bị đó cũng như ngày kiểm tra trước và tiếp theo. Ngoài ra, thiết bị bảo vệ điện có thể được kiểm tra bổ sung ngay trước khi bắt đầu ngày làm việc.